Perspektiva | Romani Voices | Kotor 2: Perspektiva pala „Time of the Gipsys“ (1989) katar e Laura Moldovan

Source: kustu.com

Deutsch | Rumänisch | Englisch

E Seria “Romani Voices” del o shai le manushen andaì comunitatea romani te kerdeon asunde. Kadava texto si katar e Laura Moldovan.
Kadava texto naj kritika filmoski, thaj ci tholpe telav o pucimos e buki filmoski le Kusturicaski.
Kadava texto sikavel sar dikhel e Laura Moldovan. Voi kerel analiza le romengi sikade Kusturicastar ande leske filme, thaj kerel analiza kav chand sar kadala “Gipsys” arakhade lestar thaj lengi lumea sar karikatura, keren le manushen kaj dikhen kadala but prindjeande thaj premijme filme  te pakian pala amende.

O texto si kerdo anda 4 kotora: Jek Intro thaj 3 texte pala filme:

Kotor 1: O Emir Kusturica thaj leska “Gipsys” –> Kotor 1 Audio Version

Akana dikhen: Kotor 2: Perspektiva pala „Time oft he Gipsys“ (1989) –> Kotor 2 Audio Version
Kotor 3: Perspektiva pala „Black cat, white cat“ (1998) –> Kotor 3  Audio Version
Kotor 4: Perspektiva pala „Blue Gipsy – All the invisible children“ (2005) –> Kotor 4 Audio Version

auke shaj ashunen sa ande jekh Audio Version Kotor 1-4 

Kotor 2: Perspektiva pala „Time of the Gipsys“ (1989)

Katar e Laura Moldovan

De but generatsii keren svato le aktivishtea rom, thaj le rom kaj mardon pala amari politika, kaj akana avili e vrama te las korkoro amare chiachimata, thaj te ushteas opre te peravas le bicheachimata. Anda varekaste kaj chi dikhlea o filmo le Emirosko Kusturica „Time of the Gipsys“, pakjalas kaj kadava anav filmosko dashtilas te sikavel mishto kadaja emanziparea romengi. Numa kon dikhel o filmo, musaj te phenel pe cheaches ke avilasas but mai mishto kaj o „Time of the Gipsys“ te buchiol „Time of the Antiziganists“.

Pala „Time of the Gipsys“ phendea o Emir Kusturica ando 1989:

„Sostar le Gipsys? Numaj anda kodo kaj chi avilamange te pakiav kaj dashtilpe te bikinelpe cheavore“.

O bikinimos le manushengo si jek problema sozial-politiko, kaj avel ande mai but thema andar sa e lumja, na numaj ka`l rom, numa o Kusturica sikavel korkoro le romen pala kadaja thema ande lesko filmo.

Pala so rodea informatii, o Kusturica lel e decizia te sikavel le romen ando filmo sar Mafia. Ande kadaja vrama, vo bikinel pesko alomos sar universalo, thaj kadea dashtil te sikiol thaj te sikavel jek biprindjandi kultura, anglunes ande lesko trajo:

„The time of the Gipsys sas muro angluno paso avri andar mirni avlin, karing aver kultura mirnatar. Agordem te sikiav sar te dikhav so kerel aver societatea“,

phenel vo ande jek Intervio ando „Le Monde“1993. O Kusturica chi kamel te phenel khanchi anda kodo kaj vi le Rom paruven thaj barearen de shela bershenge e kultura balkanoski. Ande leske jakha amen sam sa strejni thaj biprindjeande.

Pala so inklisto o filmo „Guardian Angel“ katar o Goran Paskaljevic, arakhlea o Kusturica jek Artikolo vramome pala bikinimos manushengo kaj phendileape ke le manush kaj kerdine kadala bukia djungale sas rom. Sode rodea o cheachimos, o Kusturica kerdea sfato vi le manushentsa kaj vramosardine kodo artikolo vi averentsa thaj beshlo but vrama mashkar le rom andar e Mazedonia.

Andar kodo kaj vo sadajek del amen muj sar „Gipsy“, dikhiolpe ke vo chi rodea cheaches ande amari historia.

Andar o agor vo rodea numaj le bukia djungale amare trajoske kaj bariardeale thaj phukiardeale.

Drabarno, mafioto, bidevlesko thaj bithemesko

Pokakdata, o filmo „Time of the Gipsys“ amjal sar dujto „Godfather“ I & II. Dichiolpe kaj o Kusturica lea vareso katar o Francis Ford Coppola. Pala so ke o Perhan orta o Michael Corleone amjal thaj o Ahmed orta o Vito Corleone, maj aven vi sa kodola theme sar ando filmo mafioto le Coppolasko: e problema le bilacheski kaj avel ando than le kirvesko, thaj vi e familia mafiaki kaj vazdelpe thaj pala kodea perel.

Anda „Time of the Gipsys“ dikhiolpe ke o Emir Kusturica lea but vi andar o filmo „Amarcord“ katar o Federico Fellini. Teme sar si le abeava thaj pakiva avri ando avlin, jek nasfalo godiako ando agor kaj phenel peski dukh, harmonika thaj vi jek hipnoza chiurkaki, nigrentut la goghiasa kaj luma chircoski le Federicoski Fellini.

Tela kadava filmo si jek baro rasismo, kaj sikadol pala mai but Motivea: O angluno anav le filmosko („Dom za vesanje“), buchiol pe amari chib „ Kher umblado“. Jek scena andar o filmo sikavel orta sar kadava anav, thaj kamel te phenel kaj le romen najlen jek kher cheacheo, jek them auke jek than kaj te buchiol „khere“. Kadaja scena si vi pala o „trajo mai dur“ le romengo, kaj sile sa kote vi kana aver vazden lenge khera opre thaj rimonlle. Kana sikadine o filmo avreal le themesko, parudine lesko anav pala Marketing ando „Time of the Gipsys“.

Le abeava si jek Motivo kaj avel ande sa le Kusturicaske filme, sar vi ande kadava. Ande angluni scena filmoski, jek romni ando gad terniako, akushel peske romes kaj si mato mulo thaj halpe lesa kaj rimosardea lako trajo. Kadaja scena avel vi po agor le filmosko aversar. Kusturica phenel kadalasa kaj le romane mursh si bilache rom peska romniake, thaj kaj von rimon korkoro pesko trajo thaj vi o trajo peska romniako.

Sostar von kerek so keren, phenel o nasfalo goghiako ando agor le filmosko: Vo rovelpe kaj naj meklino te kerel so kamel, kaj chindine leske phaka thaj lesko ghj. Kadaja buki pale sikavel le romen sar kana najlen chi kher, chi pachea. Me pakiav kaj so kamel o Kusturica te phenel si kaj le rom chi kamen te integrinpe, thaj mardion dilivanes te keren sea so von kamen thaj te traden mai dur pesko trajo pala lenke zakonuri, vi kana kadaja buki cholearel le kolavren.

Aver Motivo kaj si ande sa o filmo si e religia phangli le drabarimasa thaj le bukiantsa biuje. Sa ando agor, phendeolpe jek paramic pala le rom thaj o Del. E paramic phenel sar avilo o Del pe phuv thaj sar teleardeas palpale anda kodo kaj nashtisardea te dikhel le romen ande jakha. Kadea avenas le rom korkoro doshale anda lenko trajo chioro, anda kodo kaj nashadine vi le Devles. Kadaja paramic naj amari, voi si ankaladi katar o Kusturica. Sostar thodeala vo kote, chi djeanglolpe. Avela vi vo nasfalo katar o Devlesko Komplex sar vi but aver regizorea? Kamleasa te sikavel maj but drabarimos thaj biuje bukia kaj te zurearel le stereotipea?

O Kusturica korkoro phendea ando Intervio„L´Express“ (1989), kaj le drabarimata thaj le bukia biuje si ando trajo sea le romengo. Anda kodo vo dea le Perhanos o zor telekinetiko, thaj leska mamjake o zor drabarimasko kaj sastiarel manush. O motivo le devlesko nashado romendar thaj le abeava aven vi po agor, thaj von len sa o filmo angali: ande le palutne scene, jek rom mangel kav trushul perado, thaj vo vazdelles opre palpale. Kana kamel te mangel pale kav Del, o trushul perel tele palpale.

E vreamea le papinengi

Kusturica phendea ande jek intervio sostar sikavel papina ande peske filme. Vo ashundea jek paramichi kaj fajleales but, paramichi kaj phenel kaj le papina andine le „Gipsys“ ande Europa akana dui mii bersh. Ande pakiv, le rom chindine lenge phaka. Vi e simbolica le phakengi chinde avel maj butivar ande Kusturicaske filme thaj sikavel o hasarimos katar e sloboda le romengi. Cheaches mekline le Rom o subcontinento Indiako akana pasha jek miia bersh – dashtilpe zor kaj aviline bi papinengo.

Andar o Kusturica ashundeon le paramichia mai shukar sar o cheachimos. Pala lende vo dashtil te thol peski goghi rasisto ande peski buki thaj te zurarel o antiziganismo ande societatea.

Te avelas te pakias leske filme, le rom rimon korkoro pesko trajo. Von naj Europeja, von si sea neve, biprindjeande, thaj le Europeja trubuj bivojake te trajn lentsa. Pala kado Blockbuster, o Kusturica anel ando 2007 „Time of the Gipsys“ pe bine andar o Paris sar punk-opera thaj lel pesa e „No Smoking Orchestra“ kaj bashavel lentsa..

Le „Gipsys“ le Emiroske Kusturica hasardine de but vrama peske por. Kana trubujas vi o Kusturica te na maj kushel lenge por, ashel puchimasko.

Aver artikole pala Emir Kusturicas:

Kotor 1: O Emir Kusturica thaj leska “Gipsys” –> Kotor 1 Audio Version

Akana dikhen: Kotor 2: Perspektiva pala „Time oft he Gipsys“ (1989) –> Kotor 2 Audio Version
Kotor 3: Perspektiva pala „Black cat, white cat“ (1998) –> Kotor 3  Audio Version
Kotor 4: Perspektiva pala „Blue Gipsy – All the invisible children“ (2005) –> Kotor 4 Audio Version

auke shaj ashunen sa ande jekh Audio Version Kotor 1-4