Perspektiva | Romani Voices | Kotor 1: O Emir Kusturica thaj leske „Gipsys“ katar e Laura Moldovan
Laura Moldovan
7 min read
Foto: andricgrad.com
Kommentaro kathar i Laura Moldovan | Translacija Samuel Mago
Deutsch | Rumänisch | Englisch
E Seria “Romani Voices” del o shai le manushen andaì comunitatea romani te kerdeon asunde. Kadava texto si katar e Laura Moldovan.
Kadava texto naj kritika filmoski, thaj ci tholpe telav o pucimos e buki filmoski le Kusturicaski.
Kadava texto sikavel sar dikhel e Laura Moldovan. Voi kerel analiza le romengi sikade Kusturicastar ande leske filme, thaj kerel analiza kav chand sar kadala “Gipsys” arakhade lestar thaj lengi lumea sar karikatura, keren le manushen kaj dikhen kadala but prindjeande thaj premijme filme te pakian pala amende.
O texto si kerdo anda 4 kotora: Jek Intro thaj 3 texte pala filme:
Akana dikhen: Kotor 1: O Emir Kusturica thaj leska “Gipsys” –> Kotor 1 Audio Version
Kotor 2: Perspektiva pala „Time oft he Gipsys“ (1989) –> Kotor 2 Audio Version
Kotor 3: Perspektiva pala „Black cat, white cat“ (1998) –> Kotor 3 Audio Version
Kotor 4: Perspektiva pala „Blue Gipsy – All the invisible children“ (2005) –> Kotor 4 Audio Version
auke shaj ashunen sa ande jekh Audio Version Kotor 1-4
Informatsii thaj Biografia le Emiroski Kusturica katka!
Kotor 1 | INTRO
O Emir Kusturica thaj leske „Gipsys“
Katar e Laura Moldovan
Vo si o maj ashundo regizoro anda`i lumea le romengi. Jek Gadjo, kasko anav si kadea phanglo la filmografiasa romengi, sar khanikasko avresko. Le admiratora leske filmenge solahan, kaj von prindjanen but, o trajo le romengo andar leske filme. Sar kana barilesa le actorentsa andar o zentro filmosko „Black cat, withe cat“. Vi le Rom arakhadeon korkoro ande leske filme. Numaj kana dikhen maj mishto, hutel e mitsa anda´o gono: Leski buki si jek sikaimos stereotipiko pala so prindjanen le Gadje tela‘o anav „Gipsy“. Thaj o Antiziganissmo pharavel o Box-Office.
Lacho kalo, hohamno parno
Kusturica si jek but godiaver manush. Vo ambondel le bukia, kadea sar perelleske leske mishto:
„ Le Gipsys mirne filmoske trajn maj dur sar le insektea, pala alomasko prinzipo, svako pala shukarimos la farbaki thaj forma phakengi“
phenel vo ando 1999, intervio ando njemtzitzko Novo Magazin. Phenel kaj sam „Insektea“, inkerdol pala retorica national-socialistico, numaj kerel peski vorba maj sukar, sukare laventsa. Eta: Le gipsys si insektea, parazitea, numa maj si vi insektea shukar, na?
Ando 2002, o UNICEF dea le Kusturicas e funktia sar „Googwill-Ambassador”. „Kamlem te adjutiv le cheaven sode de but dashtilpe“ phenel vo ando intervio po www.zmag.org. Ando cheachimos, vo khelelpeske le futurosa le terne Romengo, anda kodo kaj sikavel le romen ande peske filme sar kana avenas parazitea anda´i sozietatea maj telal. Numa anda´o Kusturica, kadaja naj khanchi.
„Me barilem ande jek mashkar-klasaki familia, pasha’o than kaj trajsardine le Rom. Sadajek simas loshalo te dikhav lengi sloboda, andar kodo chand sar len o trajo sar lacho, sar si phangle la loshatar, lengo zor thaj sar dikhen sa o mishtimos. Le „Gipsys“ silen jek bilacho than ande societatea, kaj svako Mutherfucker andar e Maskareski-klasa kamel te avelles varekas maj telal lestar. Kana djean ande Skopja, Mazedonia kaj trajn le rom, si te arakhen but manush kaj chi kamenlen thaj chi kamen aver vareso desar te aven jekhe pasosa anglal lendar.“
Phendea o Kusturica ande jek intervio le Grahamesa Fuller(1999).
E vrama le stereotipurengi
Kodea „sloboda“ le romengi sar phenel vo, si mangli zor ando filmo „Time of the Gipsys“ jekhestar nasvalo gogiako protagonisto kaj chi amboldel katar pesko pakiajmos. Kotar hakiardiolpe kaj le rom chi avenas normalea thaj telikane, thaj chi kamen te integrinpen ande societatea.
„O phanglimos la loshatar“ le romengo si vi ando filmo „Blue Gipsy“ sikado sar jek chand Manipulatiako, and kodo kaj sikaven peski “Losh trajoski” kaj te chioren katar manush. Dikhen o Youtube Video:
Anda kadaja scena anklel o pakiajmos kaj chi trubul te mekastu dilardo le romendar. Vi e Musika, o khelimos thaj e Losh le trajoski – le korkore bukia lache kaj si dine le romenge – sikavellen o Kusturica sar bukia bilache.
Ando filmo „Black cat, white cat“ dicholpe mishto kaj kadaja „Sloboda“ thaj „Losh trajosko“ buchiol pala´o Kusturica but maj but biladjeajmos thaj jek sikaimos primitivo pala trajo.
Jek kamlo motivo ande leske bukia si le rom kaj chi meren, sar chi meren le insektea. Ande holi kadalaki projektia kaj avel maj butivar, chi arakhadol ande le Kusturicaske filme khanchi pala Holocaust. Simboluri pala kadava, arakhas ande scena andar o filmo „Time of the Gipsys“, kaj dicholpes o kher phanglo opre.
Vi le dui phure anda „Black cat, white cat“ kaj po agor le filmosko(Spoiler alert!) ushten anda`l mule si pala kadaja simbolika. Pala kadava motivo, le manush kaj dikhen o filmo thon peske o puchimos: Sostar chi meren kadala? Thaj po agor le puchimasko, beshel ando than le puchimasko semno, o manglimos te aven sa le roma mudarde.
E satira sar pohtan kaj pakiarel o rasismo
O Kusturica garadiol pala`i arta filmoski, thaj marel muj le romendar sar vo kamel. Svako maj tsigni buki sila jek hakiarimos, thaj ande le zeja katar svaki asavni paramichi garadiol jek simbolo.
Anda kodo kaj amen najamen jek them, jek politikani reprezentatsia thaj pashe chi jek instantsa kaj te marelpe anda protectsia le cheachimasko romengo, o Kusturica dashtilpeske te telavel amen thaj the melearel amaro anav ande leske filme.
Pala zeja leske simbolismosko thaj leska retorikaki kerdolpe jek garadi holi anda le rom, anti-tsiganismo udjo.
Le bukia le Kusturicaske thon amen savoren ande jek piri. Bukia bilache – sar si o bikinimos cheavengo, meritimata lachiarde, meritimata bivoiake, manglimos, drogura, chiorjmos, contrabanda, coruptia thaj khelimata bachteake – si dine le romenge sar kana avenas bukia udje romane. Pe aver rig, le traditsii thaj le bukia svako gieseske le romenge si but maj zurales sikade desar si, thaj mardiol muj lendar. Le actorea naj chi jek shukar: si but manush dandentsa sumnakune, stagiantsa thaj mustatsasa. Lenge gada si kitsch thaj ddjungale, lenge anava biashunde.
Le actora andar o centro filmosko si bipativale manus kaj so simpatiko. Vi cana ando agor bilaven o ilo le manusengo kaj dikhen o filmo lengerenca jakhenca vuneti, thaj lengo gadjikanimos, von sikadon sadajek po agor kaj von si numaj e exceptia kaj si sa pala o zakono.
Trubul lino sama kaj le „gipsy“ andar le Kusturicaske filme trajn sa korkore, ande lengo chand, separime la societateatar. Kana thaj kana maladion le gadjenca. Thaj vi kana maladonpen le gadjenca , kadala si manush kaj keren buki e romentsa: raj bare, sherutne gaveske, rashaja, doctorea. Ande kadaja lumja kerdi ando filmo, le rom chi troman te keren kadala bukia.
O sikaimos jekhe romesko kaj kerel buki ande jek anda kadala thana bukiake chi zeal cinematografiko ketanes le sikaimasa le romengo sar mudarne, khandine thaj primitiva.
Katar Idolo kav Idioto
Maladimos mashkar o Kusturica thaj o Coppola | Source: kustu.com
O Emir kusturica sas jek baro admiratori katar o Francis Ford Coppola, buki kaj dikheolpes but ande leske filme. Kana maladilo lesa kav Festivalo filmosko katar o Cannes ando 11. Mai 1997, vo phendea leske sar buchiol, kon silo thaj save filme kerdea. Akana dikhlea ke o Coppola chi ashundea khanchi anda leste auke anda leske filme. Kadaja buki dukhajales but, pala sar dikhiol ando Zitato:
„Me kerav sa so trubuj, kaj te na avav sar o Coppola.“
Phenel vo ande jek intervio ando L´Evenement du Jeudi (2000). Kadava Statement phenel but pala leste. Vo pakial kaj si but maj lacho thaj maj ashundo desar si pe cheaches. „Me chi phenav kaj sim jek baro godiaver, numaj…“. Kana maladiol le cheachimasa, sikadiol o Kusturica ladjano thaj dukhado.
„Vo chi kamlea te prindjeanelman, pakiav. Chi avilea mange te pakiav kaj chi ashundea khanchi chijekvar andar chijek anda mirne filme“
phenel vo. Vi lesko idolo si te avel lesko dushmano maj baro kana kodo chi sikavelleske e pakiv thaj o prindjeandimos kaj vo pakial ke musaj si te avelles.
„Man fajleaman o Coppola. Ages kerel o Coppola foruri. Les maj najles vrama te avel regizoro. Musaj te avel but biloshalo. Me sim prindjando, buki kaj si but lachi kana si musaj te arakhav love anda jek filmo nevo. Me sikavama ande svako minuto mirne trajosko. Me sim actoro. Me bashavav musika. Anda kodo kaj chi kamav te avav sar o Coppola. Leske baro peresa, chi dashtilas chijekdata te bashavel Rock.“
phenel vo ande jek Intervio ando „L`Evenement du Jeudi”.
Le Romengo drabarno
E buki le Kusturicaske pala rom sas butivar premijme thaj kamle. E buki jekhesko Gadjo, kaj kerdea peske love pe zeja mirne manushengo, kaj abusisardea le romendar kaj te kerelpeske prindjeandimos thaj prestigio. Naj importanto sode love kerdea, numaj so si maj pharo thaj dukhavno, si sar melardea o anav thaj e pativ le romengi, dji kana vazdeape vo opre, peska bukiasa.
Sar o maj ashundo regizoro internacionalo pala filme romentsa , vo thodea le anglune bar ka but anda ageseske stereotipea. Dashtiv te solahav , kaj le Kusturicaske filme kerdine but buki kav zurearimos le sikajmasko bilacho ande jakha le manushenge kaj dikhline le filme, thaj e xenofobia thaj o anti-ziganismo barile zor. Kusturica si jek phirutno, sar vi le suneske rom paramicake anda leske filme.
„Me sim jek manush bi themesko, kaj phirel mashkar o Paris thaj New-York, Belgrad thaj Montenegro. Mire manush si andar e Herzegovina, numaj e nationalitatea naj importanto anda mande.“
phenel ando Intervio le Grahamesa Fuller. Pala vorbe kaj vo phenel kote, trubulas te hakiarel le romen maj pasa lestar.
Atunchi sostar si le Emiroske Kusturica kadea holi pe’l rom? Dashtilpe ke vo korkoro phendea sostar:
„Kaj svako Mutherfucker andar e Mashkareski societatea kamel te avelles varekas maj telal lestar.“
Aver Artikole pala Emir Kustusica:
Akana dikhen: Kotor 1: O Emir Kusturica thaj leska “Gipsys” –> Kotor 1 Audio Version
Kotor 2: Perspektiva pala „Time oft he Gipsys“ (1989) –> Kotor 2 Audio Version
Kotor 3: Perspektiva pala „Black cat, white cat“ (1998) –> Kotor 3 Audio Version
Kotor 4: Perspektiva pala „Blue Gipsy – All the invisible children“ (2005) –> Kotor 4 Audio Version
auke shaj ashunen sa ande jekh Audio Version Kotor 1-4
